🧠 Test wiedzy o Tatrach

Oto wysokości poszczególnych szczytów:

• Mięguszowiecki Szczyt Pośredni – 2393 m n.p.m.

• Mięguszowiecki Szczyt Czarny – 2410 m n.p.m.

• (Uwaga: Czarny jest wyższy – poprawka niżej!)

• Cubryna – 2376 m n.p.m.

• Niżne Rysy – 2430 m n.p.m.

Poprawiona odpowiedź:

c) Niżne Rysy – 2430 m n.p.m. – to najwyższy szczyt z podanych!

Ostateczna odpowiedź:

✅ c) Niżne Rysy

Najniższym z wymienionych szczytów reglowych w Tatrach jest:

c) Krokiew

Wysokości:

• Krokiew – ok. 1378 m n.p.m.

• Furkaska – ok. 1493 m n.p.m.

• Gęsia Szyja – ok. 1489 m n.p.m.

• Łysanki – ok. 1445 m n.p.m.

Dlatego poprawna odpowiedź to: c) Krokiew.

Nazwą, która nie występuje w Tatrach, jest:

d) Zakwefiona Siklawa

Wyjaśnienie:

• Bździochowe Korycisko, Bubonowa Kopa i Lapisdurowa Kazalnica to autentyczne, choć mało znane i często humorystycznie brzmiące nazwy drobnych form terenowych w Tatrach.

• Zakwefiona Siklawa to fikcyjna nazwa, nie występuje w dokumentowanych źródłach topograficznych Tatr.

🟩 Poprawna odpowiedź: d) Zakwefiona Siklawa.

🏔️ Najważniejsze pierwsze wejścia Macieja Sieczki

• Świnica (2301 m) – pierwsze znane wejście w 1867 roku z Eugeniuszem Janotą.
• Kozi Wierch (2291 m) – również w 1867 roku z Eugeniuszem Janotą.
• Granaty – wszystkie trzy wierzchołki zdobyte w 1867 roku.
• Mięguszowiecki Szczyt Wielki (2438 m) – pierwsze wejście w 1877 roku z Janem Gwalbertem Pawlikowskim.
• Mnich (2068 m) – pierwsze wejście w 1880 roku z Janem Gwalbertem Pawlikowskim; uznawane za początek nowoczesnego taternictwa.
• Jastrzębia Turnia – pierwsze wejście około 1880 roku.
• Szatan (2421 m) – pierwsze wejście około 1880 roku z Janem Gwalbertem Pawlikowskim.

Najwcześniej wydany przewodnik tatrzański spośród wymienionych autorów należy do:

b) Eugeniusz Janota

Chronologia wydania przewodników:

• Eugeniusz Janota – jego pierwszy przewodnik: „Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin” został wydany w 1860 roku. Był to pierwszy polski przewodnik po Tatrach.

• Karl Kolbenheyer – jego niemieckojęzyczny przewodnik po Tatrach ukazał się w latach 70. XIX wieku.

• Janusz Chmielowski – „Przewodnik po Tatrach Wysokich” wydał w 1904 roku.

• Mieczysław Świerz – jego przewodnik ukazał się w latach 20. XX wieku.

🟩 Poprawna odpowiedź: b) Eugeniusz Janota.

Spośród podanych par osób, Tadeusz Zwoliński i Stefan Zwoliński nie byli ojcem i synem, lecz braćmi. Obaj byli znanymi polskimi speleologami i badaczami Tatr, którzy wspólnie prowadzili badania nad jaskiniami, m.in. Jaskinią Lodową w Ciemniaku .ResearchGate+1Academia+1

Pozostałe pary:

• a) Krzysztof Berbeka i Maciej Berbeka – Maciej Berbeka był znanym himalaistą, a jego synem jest Stanisław Berbeka, reżyser filmu dokumentalnego o ojcu . Brak informacji o Krzysztofie Berbece jako ojcu Macieja.Kraków Travel

• b) Bronisław Chwistek i Leon Chwistek – Leon Chwistek był synem Bronisława Chwistka .

• c) Stanisław Witkiewicz i Stanisław Ignacy Witkiewicz – Stanisław Ignacy Witkiewicz, znany jako Witkacy, był synem Stanisława Witkiewicza .Arthur+1Wikipedia+1

Poprawna odpowiedź: d) Tadeusz Zwoliński i Stefan Zwoliński.

Spośród wymienionych ratowników, Władysław Cywiński nie pełnił funkcji naczelnika Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (TOPR).Wikipedia

Szczegóły dotyczące każdej z osób:

• Władysław Cywiński – był wybitnym taternikiem, przewodnikiem tatrzańskim i ratownikiem TOPR, znanym z autorstwa szczegółowych przewodników po Tatrach. Mimo swojego zaangażowania w ratownictwo górskie, nigdy nie pełnił funkcji naczelnika TOPR. Polskie Radio online+1dzieje.pl+1

• Piotr Malinowski – pełnił funkcję naczelnika Grupy Tatrzańskiej GOPR w latach 1987–1991, a następnie był naczelnikiem TOPR od 1991 do 1995 roku. Wikipedia+7portalgorski.pl+7Facebook+7

• Witold Henryk Paryski – w latach 1945–1946 był naczelnikiem TOPR. Podróże Onet

• Tadeusz Pawłowski – pełnił funkcję naczelnika TOPR w 1952 roku. Outdoor Magazyn+30absolwencilo-zakopane.pl+30Podróże Onet+30

Poprawna odpowiedź: a) Władysław Cywiński.

Najstarszą z wymienionych instytucji jest:

a) Wspólnota Leśna Uprawnionych Ośmiu Wsi

Uzasadnienie – daty powstania:

• Wspólnota Leśna Uprawnionych Ośmiu Wsi – ustalona w 1630 roku, gdy król Zygmunt III Waza nadał wspólne prawa do użytkowania lasów i hal mieszkańcom ośmiu wsi podhalańskich.

• Parafia w Zakopanem – powstała w 1847 roku.

• Towarzystwo Tatrzańskie – założone w 1873 roku.

• Muzeum Tatrzańskie – powstało w 1889 roku (jako Muzeum Tatrzańskie im. Tytusa Chałubińskiego).

🟩 Poprawna odpowiedź: a) Wspólnota Leśna Uprawnionych Ośmiu Wsi.

Schronisko turystyczne nigdy nie istniało w:

🟥 Dolinie Waksmundzkiej

Uzasadnienie dla każdej z dolin:

• Dolina Tomanowa – istniało tam schronisko PTT w Tomanowej, funkcjonujące przed II wojną światową (rozebrane w 1945 r.).

• Dolina Starorobociańska – znajdowało się tam schronisko na Hali Ornak, które obecnie znajduje się przy wylocie tej doliny (formalnie w Dolinie Kościeliskiej, ale blisko granicy dolin).

• Kotlina Czarnego Stawu Gąsienicowego – Murowaniec, choć położony nieco wyżej, historycznie obszar ten był związany z wcześniejszymi schronami pasterskimi i bazami taternickimi przy stawie.

• Dolina Waksmundzka – nigdy nie było tam schroniska turystycznego, choć bywała wykorzystywana przez pasterzy i leśników.

🟩 Poprawna odpowiedź: Dolina Waksmundzka.

Znakowanego szlaku nigdy nie było na:

🟥 Niżnich Rysach

Wyjaśnienie:

• Niżnie Rysy – to szczyt położony w grani odchodzącej od Rysów, trudnodostępny i nigdy nie prowadził na niego znakowany szlak turystyczny. To cel wspinaczek taternickich, nie dostępny dla zwykłego turysty.

• Żółta Turnia – dawniej przechodził obok niej znakowany szlak (odgałęzienie znad Czarnego Stawu Gąsienicowego przez Żółtą Przełęcz), dziś zamknięty, ale szlak istniał.

• Łysanki – szczyt reglowy, przez który dawniej prowadził szlak z Doliny Kościeliskiej (obecnie nieczynny, ale istniał).

• Koszysta – przez jej zbocza prowadził szlak turystyczny (m.in. z Doliny Pańszczycy na Krzyżne, dziś częściowo zamknięty), więc była dostępna znakowaną trasą.

🟩 Poprawna odpowiedź: Niżnie Rysy.

Jeśli pytanie zakłada wybór jednej, jedynej poprawnej odpowiedzi, to najlepszą odpowiedzią będzie:

👉 a) wczesną wiosną (marzec-kwiecień) w związku z topnieniem pokrywy śnieżnej

Uzasadnienie:
Choć potoki tatrzańskie mogą mieć wysokie stany wody także latem i jesienią, najbardziej regularne i przewidywalne wezbrania występują na przełomie zimy i wiosny, gdy topnieje gruba warstwa śniegu nagromadzona przez zimę. To zjawisko ma największy zasięg i stałość w czasie, dlatego właśnie wiosna uznawana jest za okres najwyższych stanów wody.

Poprawna odpowiedź to:

👉 limba, jarzębina, świerk, kosodrzewina

Uzasadnienie:

W pobliżu górnej granicy lasu w Tatrach (ok. 1500–1550 m n.p.m.) występują gatunki typowe dla regla górnego i piętra subalpejskiego (kosówki):

• Świerk – dominuje w reglu górnym, sięga górnej granicy lasu.

• Limba – rzadki gatunek sosny, dobrze przystosowany do chłodnego klimatu wyższych partii gór.

• Jarzębina (jarząb pospolity) – odporna na trudne warunki, występuje aż po granicę kosodrzewiny.

• Kosodrzewina – rośnie ponad górną granicą lasu, tworząc zwarte zarośla w piętrze subalpejskim.

Pozostałe odpowiedzi zawierają błędy:

• Buk i dąb występują w niższych piętrach (regiel dolny).

• Wierzba śląska to roślina wysokogórska, ale typowa raczej dla piętra alpejskiego, powyżej kosodrzewiny.

Poprawna odpowiedź to:

👉 krzew

Uzasadnienie:

Kosodrzewina (sosna górska, Pinus mugo) jest naturalnie krzewiastą formą sosny, przystosowaną do surowych warunków klimatycznych piętra subalpejskiego w górach. Nawet jeśli wyrośnie z nasion w warunkach niżowych, zachowa swój krzewiasty pokrój – niska, rozłożysta forma z wieloma pędami przy ziemi.

Nie przekształci się w drzewo, ponieważ ma genetycznie uwarunkowaną formę wzrostu. Nie jest też krzewinką, bo krzewinka to roślina jeszcze niższa (do ok. 0,5 m) i o częściowo zdrewniałych pędach (np. wrzos).

Poprawna odpowiedź:
👉 Rozporządzenie Rady Ministrów

Uzasadnienie:

Tatrzański Park Narodowy (TPN) został powołany na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 października 1954 r.
To właśnie rozporządzenia Rady Ministrów stanowią akty prawne tworzące parki narodowe w Polsce.

Pozostałe odpowiedzi są niepoprawne:

• Ustawa o ochronie przyrody – to akt ogólny, regulujący zasady ochrony przyrody, ale nie tworzy konkretnych parków.

• Zarządzenie Wojewody – dotyczy np. rezerwatów przyrody, nie parków narodowych.

• Uchwała Rady Powiatu – nie ma kompetencji do powoływania parków narodowych.

Poprawna odpowiedź:
👉 Świerk

Uzasadnienie:

Świerk pospolity (Picea abies) jest najpospolitszym gatunkiem drzewa w Tatrzańskim Parku Narodowym. Dominuje zwłaszcza w reglu górnym, który zajmuje dużą część powierzchni TPN.

Pozostałe gatunki:

• Jodła – występuje głównie w reglu dolnym, ale w dużo mniejszej liczbie.

• Limba – rzadki, chroniony gatunek, rośnie tylko w wyższych partiach.

• Modrzew – również występuje, ale jest znacznie rzadszy niż świerk.

Poprawna odpowiedź:
👉 211 km²

Uzasadnienie:

Tatrzański Park Narodowy (TPN) zajmuje powierzchnię około 211 km² (dokładnie: 21 197 ha), co czyni go jednym z mniejszych parków narodowych w Polsce pod względem powierzchni, ale o ogromnym znaczeniu przyrodniczym.

Pozostałe odpowiedzi:

• 314 km² – to powierzchnia zbliżona do słowackiej części Tatrzańskiego Parku Narodowego (TANAP).

• 714 km² – to łączna powierzchnia całych Tatr, zarówno po stronie polskiej, jak i słowackiej.

Poprawna odpowiedź:
👉 roślinożercą i mięsożercą

Uzasadnienie:

Niedźwiedź brunatny, występujący w Tatrach, jest wszystkożercą (omniborem). Jego dieta obejmuje:

• pokarm roślinny – owoce, jagody, trawy, korzenie, miód,

• pokarm zwierzęcy – owady, padlina, małe ssaki, a sporadycznie także większe zwierzęta (np. młode jeleniowate).

Zdecydowaną większość diety (nawet do 70–80%) stanowią jednak rośliny, dlatego często mówi się, że jest "przede wszystkim roślinożerny", ale nie wyłącznie.

Nie, w strefie ochrony ścisłej Tatrzańskiego Parku Narodowego nie wolno usuwać drzew zaatakowanych przez kornika drukarza.

Uzasadnienie:

W strefie ochrony ścisłej podstawowym celem jest nieingerencyjna obserwacja naturalnych procesów przyrodniczych. Dotyczy to również gradacji kornika drukarza, który jest naturalnym składnikiem ekosystemów świerkowych. Pozostawienie zaatakowanych drzew pozwala naukowcom badać dynamikę populacji kornika oraz naturalne procesy odnowy lasu. Usuwanie takich drzew mogłoby zakłócić te procesy i jest sprzeczne z zasadami ochrony ścisłej. Tatrzański Park Narodowy+2Archiwum TPN+2Ibles+2

W przeciwieństwie do tego, w strefach ochrony czynnej (częściowej) dopuszcza się działania mające na celu ograniczenie liczebności kornika, takie jak usuwanie zasiedlonych drzew czy stosowanie pułapek feromonowych. Celem tych działań jest przywrócenie ekosystemów do stanu możliwie bliskiego naturalnemu.zololsztyn.lasy.gov.pl+2Archiwum TPN+2Ibles+2

Podsumowanie:

• Strefa ochrony ścisłej: ❌ Nie wolno usuwać drzew zaatakowanych przez kornika.

• Strefa ochrony czynnej: ✅ Dopuszcza się usuwanie drzew w ramach czynnej ochrony.

Poprawna odpowiedź:
👉 Jesieni

Uzasadnienie:

Lód włóknisty (zwany też lodem włosowym) to rzadkie zjawisko przyrodnicze, które występuje jesienią, czasem także wczesną zimą, przy specyficznych warunkach pogodowych:

• temperatura powietrza tuż poniżej 0°C,

• wysoka wilgotność,

• brak śniegu,

• obecność martwego, wilgotnego drewna liściastego (szczególnie buka).

W Tatrach zjawisko to można zaobserwować w lasach reglowych, głównie w reglu dolnym, gdzie występuje buczyna. Lód włóknisty wygląda jak białe, delikatne włosy wyrastające z martwego drewna – powstaje przez zamarzanie wody wypychanej z drewna pod wpływem działania specjalnych grzybów.

Poprawna odpowiedź:
👉 dyrektywa siedliskowa i ptasia

Uzasadnienie:

Na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego (TPN) funkcjonują obszary Natura 2000, które zostały wyznaczone zgodnie z dwoma unijnymi dyrektywami:

1. Dyrektywa siedliskowa (czyli dyrektywa habitatowa) – chroni siedliska przyrodnicze i gatunki zwierząt (inne niż ptaki) oraz roślin.

2. Dyrektywa ptasia – dotyczy ochrony dziko żyjących ptaków oraz ich siedlisk.

Obie te formy ochrony funkcjonują równolegle i obejmują cały TPN (np. obszary Natura 2000: Tatry PLH120005 i Tatry PLB120006).

Błędne odpowiedzi:

• Dyrektywa ptasia i mokradłowa – nie istnieje osobna „mokradłowa”; kwestie mokradeł częściowo obejmują inne konwencje (np. Ramsarska).

• Dyrektywa ptasia i habitatowa – poprawna merytorycznie, ale formalna nazwa to: siedliskowa (choć często używa się obu zamiennie).

• Ramowa dyrektywa wodna – dotyczy gospodarki wodnej, nie jest bezpośrednią podstawą sieci Natura 2000.

Poprawna odpowiedź:
👉 1 listopada – 15 czerwca

Uzasadnienie:

W słowackiej części Tatrzańskiego Parku Narodowego (TANAP) wszystkie szlaki turystyczne powyżej schronisk są corocznie zamykane od 1 listopada do 15 czerwca. Oznacza to, że w tym okresie nie można legalnie poruszać się po wysokogórskich trasach, w tym także przekraczać granicy na szczytach takich jak Rysy czy Wołowiec.Portal Tatrzański+4RMF24+4Gov.pl+4

Powody zamknięcia:

• Ochrona przyrody – zapewnienie spokoju dzikim zwierzętom w okresie godów, zimowania i wychowu młodych.

• Bezpieczeństwo turystów – w zimie w wyższych partiach gór panują trudne warunki, w tym zagrożenie lawinowe i oblodzenia.

Wyjątki:

W okresie zamknięcia szlaków dostępne pozostają jedynie trasy prowadzące do schronisk, z wyjątkiem najwyżej położonego Schroniska pod Rysami, które również jest zamknięte.Gazeta Krakowska+2WP Turystyka+2TVN24+2

Podsumowanie:

• Termin zamknięcia: 1 listopada – 15 czerwca.

• Dotyczy: wszystkich szlaków powyżej schronisk.

• Cel: ochrona przyrody i zapewnienie bezpieczeństwa turystom.Portal Tatrzański+4WP Turystyka+4RMF24+4

Przed planowaniem wyprawy w słowackie Tatry warto zawsze sprawdzić aktualne informacje na oficjalnej stronie TANAP: www.tanap.org

Poprawna odpowiedź:
👉 Ostra

Uzasadnienie:

Europejski dział wód przebiega przez główną grań Tatr i oddziela dorzecza dwóch mórz:

• Morza Bałtyckiego (rzeki: Dunajec → Wisła),

• Morza Czarnego (rzeki: Wag → Dunaj).

Spośród wymienionych szczytów:

✅ Cubryna – leży na głównej grani Tatr → dział wód przebiega
✅ Hlińska Turnia – również leży na grani głównej → dział wód przebiega
✅ Hruby Wierch – znajduje się na granicy głównej grani → dział wód przebiega
❌ Ostra – nie leży na głównej grani, znajduje się w bocznej grani Krywania → dział wód nie przebiega

Podsumowanie:

➡ Ostra jest jedynym szczytem z listy, przez który nie przebiega europejski dział wód.

Poprawna odpowiedź:
👉 c) Rumanowy Szczyt, Zadni Mnich, Zachodni Szczyt Żelaznych Wrót, Ganek

Uzasadnienie:

Klimek Bachleda (1851–1910), legendarny przewodnik tatrzański i ratownik TOPR, uczestniczył w wielu pierwszych wejściach na szczyty Tatr, często towarzysząc znanym taternikom (np. Janowi Gwalbertowi Pawlikowskiemu, Kazimierzowi Tetmajerowi, Mariuszowi Zaruskiemu).

Współuczestniczył w pierwszych wejściach m.in. na:

• Rumanowy Szczyt – 1902

• Zadni Mnich – 1904

• Zachodni Szczyt Żelaznych Wrót – 1905

• Ganek – 1904

Pozostałe odpowiedzi zawierają szczyty, na które pierwsze wejścia odbyli inni wspinacze, np. w ramach wypraw węgierskich lub niemieckich.

Poprawna odpowiedź:
👉 b) „Na Skalnym Podhalu” Kazimierza Przerwy-Tetmajera

Uzasadnienie:

W 1894 roku w Zakopanem miała miejsce premiera pierwszych fragmentów dzieła „Na Skalnym Podhalu” autorstwa Kazimierza Przerwy-Tetmajera – pisarza związanego z Podhalem i tatrzańskim folklorem. Dzieło to ma formę poetycko-filozoficznych opowieści stylizowanych na ludową gwarę góralską i uważane jest za jedno z najważniejszych literackich świadectw kultury podhalańskiej.

Pozostałe odpowiedzi są błędne czasowo lub miejscowo:

• a) „Popioły” Stefana Żeromskiego – wydane w latach 1902–1903.

• c) „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza – publikowane w odcinkach w 1895 r. w Warszawie.

• d) „Księga ubogich” Jana Kasprowicza – opublikowana w 1916 r.

Poprawna odpowiedź:
👉 d) Stanisław Eljasz-Radzikowski, Stanisław Witkiewicz, Rafał Malczewski, Marek Żuławski

Uzasadnienie – wszyscy wymienieni w opcji d byli zarówno pisarzami, jak i malarzami:

1. Stanisław Eljasz-Radzikowski
   – malarz, rysownik, autor przewodników po Tatrach, np. „Ilustrowany przewodnik do Tatr i Pienin” (1870).

2. Stanisław Witkiewicz
   – wybitny malarz, teoretyk sztuki, pisarz i twórca stylu zakopiańskiego. Pisał eseje i powieści, np. „Na przełęczy”.

3. Rafał Malczewski
   – syn Jacka Malczewskiego, malarz tatrzański, a także autor wspomnień i felietonów (np. „Pępek świata” o Zakopanem).

4. Marek Żuławski
   – malarz i grafik, ale również autor esejów i wspomnień o sztuce i kulturze (np. „Szkicownik”).

Poprawna odpowiedź:
👉 a) Janusz Chmielowski, Klimek Bachleda, Paul Spitzkopf, Johann Breuer

Uzasadnienie:

Pierwsze zimowe wejście na Gerlach (Gerlachovský štít) – najwyższy szczyt Tatr (2655 m n.p.m.) – miało miejsce w 1905 roku. Uczestnikami tej wyprawy byli:

• Janusz Chmielowski – polski taternik, autor przewodników, kronikarz taternictwa,

• Klimek Bachleda – legendarny przewodnik tatrzański,

• Paul Spitzkopf – znany przewodnik ze Spisza,

• Johann Breuer – również przewodnik.

Było to jedno z pionierskich dokonań zimowego taternictwa w Tatrach i stanowiło ważny etap w historii zdobywania najwyższych szczytów w warunkach zimowych.

Poprawna odpowiedź:
👉 a) Ignacy Jan Paderewski, Józef Hofmann, Karol Szymanowski

Uzasadnienie:

W Zakopanem na przełomie XIX i XX wieku oraz w okresie międzywojennym bywało wielu znakomitych muzyków – także pianistów. Wśród nich:

• Ignacy Jan Paderewski – wybitny pianista, kompozytor i mąż stanu; odwiedzał Zakopane i koncertował m.in. dla lokalnej elity.

• Józef Hofmann – światowej sławy pianista, związany z Polską i USA, koncertował także w Zakopanem.

• Karol Szymanowski – był nie tylko kompozytorem, ale również pianistą; spędzał dużo czasu w Zakopanem (m.in. w willi "Atma", dziś muzeum jego imienia).

Pozostałe opcje:

• Światosław Richter – grał w Polsce, ale nie ma potwierdzonych występów w Zakopanem.

• Mieczysław Karłowicz – był kompozytorem, nie pianistą koncertowym.

• Egon Petri – związany z Lisztem i Busonim, ale brak dowodów na jego koncert w Zakopanem.

• Artur Rubinstein – wielki pianista, ale nie ma wiarygodnych źródeł potwierdzających koncert w Zakopanem.

• Glenn Gould – nigdy nie koncertował poza Ameryką Północną, unikał podróży.

Poprawna odpowiedź:
👉 c) Edward Homolacs, Ludwig Eichborn, Magnus Peltz, Władysław Zamoyski

Uzasadnienie – chronologia właścicieli dóbr zakopiańskich:

1. Edward Homolacs – nabył dobra zakopiańskie w XIX wieku (1830 r.), jego ród był właścicielem przez kilkadziesiąt lat.

2. Ludwig Eichborn – zakupił dobra od Homolacsów w 1871 r.

3. Magnus Peltz – kolejny właściciel, bankier z Krakowa, nabył dobra od Eichborna.

4. Władysław Zamoyski – odkupił dobra zakopiańskie na licytacji w 1889 r. i przekazał je narodowi polskiemu (po jego śmierci przypadły Skarbowi Państwa).

Dlaczego inne odpowiedzi są błędne?

• a) – Józef Rettinger nie był właścicielem dóbr zakopiańskich.

• b) – Emanuel Homolacs to członek rodu, ale Edward był bezpośrednim właścicielem. Henryk Kolischer i Wincenty Szymborski również nie figurują na liście właścicieli dóbr.

• d) – Edward Raczyński, Jakub Goldfinger – brak związku z własnością Zakopanego.

Poprawna odpowiedź:
👉 d) Belsazar Hacquet, John Ball, Robert Townson, Edmund Hillary

Uzasadnienie – chronologicznie według odwiedzin w Tatrach:

1. Belsazar Hacquet – 2. połowa XVIII wieku
   – austriacki lekarz i przyrodnik, jeden z pierwszych naukowców opisujących Tatry (około 1760–1790).

2. John Ball – połowa XIX wieku
   – irlandzki alpinista, polityk i pisarz, odwiedził Tatry w latach 1850–1860.

3. Robert Townson – koniec XVIII wieku, konkretnie 1793
   – brytyjski przyrodnik, odbył podróż naukową po Węgrzech i był jednym z pierwszych, który opisał Tatry naukowo.

4. Edmund Hillary – XX wiek, zapewne po zdobyciu Everestu (1953)
   – słynny nowozelandzki himalaista, odwiedził Tatry jako gość honorowy.

Dlaczego inne odpowiedzi są błędne?

• a) – złe ułożenie chronologiczne: Robert Townson był przed Johnem Ballem, a Simon Häberlein to postać fikcyjna lub błędnie przypisana.

• b) – Ruth Hale to amerykańska dziennikarka z XX wieku, a Simon Häberlein – jak wyżej – brak potwierdzonych źródeł.

• c) – błędna kolejność i osoby współczesne przed historycznymi.

Poprawna odpowiedź:
👉 d) ustanowienie parafii w Zakopanem, powstanie Towarzystwa Tatrzańskiego, założenie Szkoły Przemysłu Drzewnego, założenie Muzeum Tatrzańskiego

Uporządkowanie wydarzeń chronologicznie:

1. Ustanowienie parafii w Zakopanem – 1847
   – formalne uniezależnienie się miejscowości w strukturach kościelnych.

2. Powstanie Towarzystwa Tatrzańskiego – 1873
   – jedna z najważniejszych organizacji wspierających badania i turystykę w Tatrach.

3. Założenie Szkoły Przemysłu Drzewnego – 1876
   – szkoła rzemieślnicza w stylu zakopiańskim, promująca sztukę ludową i rzeźbę.

4. Założenie Muzeum Tatrzańskiego – 1889
   – z inicjatywy Tytusa Chałubińskiego, jedno z najstarszych muzeów regionalnych w Polsce.

Dla porównania:

• Dworzec Tatrzański – zbudowany w 1882, czyli po Towarzystwie, ale przed Muzeum.

• Ustawa o ochronie kozic i świstaków – 1934, więc wypada dużo później niż pozostałe wydarzenia.

✅ Poprawna odpowiedź to:

a) rysie, pazdury, obońki, podłazy, gadzik, dranice – to elementy budownictwa regionalnego

🔍 Wyjaśnienie:

a) – budownictwo regionalne (Podhale, Spisz, Orawa):

• rysie – poziome belki nad oknami lub drzwiami

• pazdury – elementy zamykające okna lub drzwi (ruchome drewniane zasuwki)

• obońki – elementy obramowania okien lub drzwi

• podłazy – belki podłogowe

• gadzik – ozdobny kołek (np. w zaciosach)

• dranice – drewniane deski używane do krycia dachów

➡️ ✅ Wszystkie to autentyczne elementy budownictwa ludowego

b) pytanie, cepowiny, dowiady, rafanie – ślub?

• cepowiny – owszem, elementy wesela

• rafanie – raczej nie związane z weselem
  ➡️ ❌ nie wszystkie pojęcia są poprawnie przypisane

c) pieski, dranice, pecki, płazy, jadwiga – budownictwo?

• jadwiga – to imię, nie element budowlany
  ➡️ ❌ fałsz

d) cakle, klag, puciera, gieleta, redykołka – pasterstwo?

• klag – raczej oznacza żałobę, nie związany z pasterstwem
  ➡️ ❌ nie wszystkie wyrazy są poprawnie skojarzone z pasterstwem

✔️ Zatem prawidłowa odpowiedź to:

a) rysie, pazdury, obońki, podłazy, gadzik, dranice – to elementy budownictwa regionalnego

✅ Poprawna odpowiedź to:

a) w Wysokich Tatrach, Wielkiej Fatrze, Małej Fatrze, Niżnich Tatrach

🔍 Wyjaśnienie:

Symboliczne cmentarze górskie (słow. symbolické cintoríny) są charakterystyczne dla Słowacji i upamiętniają osoby, które zginęły w górach lub zasłużyły się dla ich poznania i ochrony.

📍 Przykłady:

• Wysokie Tatry – najsłynniejszy: Symboliczny Cmentarz pod Osterwą (nad Popradzkim Stawem)

• Wielka Fatra – symboliczny cmentarz na Krížnej

• Mała Fatra – symboliczny cmentarz na Stohu

• Niżne Tatry – np. symboliczny cmentarz w rejonie Dumbiera lub Chopoka

❌ Pozostałe odpowiedzi zawierają:

• Słowacki Raj – tu nie ma symbolicznego cmentarza górskiego (więc d – odpada)

• Góry Choczańskie – również brak udokumentowanego symbolicznego cmentarza (więc b – odpada)

✔️ Zatem poprawna odpowiedź to:

a) w Wysokich Tatrach, Wielkiej Fatrze, Małej Fatrze, Niżnich Tatrach

Poprawna odpowiedź to:

✅ c) służyła do cedzenia mleka z udoju

🔍 Wyjaśnienie:

• Sata – to tradycyjne naczynie lub tkanina lniana/sitko, używane przez górali (m.in. na Podhalu i Orawie) do cedzenia mleka po udoju, zanim trafiło do dalszej obróbki (np. do produkcji bundzu lub żętycy).

❌ Pozostałe odpowiedzi są błędne:

• a) – suknia panny młodej po oczepinach to inna część tradycyjnego stroju, ale nie nazywa się „sata”

• b) – „palenka” to rzeczywiście regionalny alkohol, ale „sata” nie oznacza jego rodzaju

• d) – smar do kół wozów to zwykle smoła, łój lub specjalny tłuszcz, nie „sata”

✔️ Odpowiedź: c) służyła do cedzenia mleka z udoju

Przeanalizujmy po kolei każde zdanie:

a) Zamki Orawskie znajdują się na skałce należącej do Pienińskiego Pasa Skalicowego

✅ Prawda
Zamek Orawski (słow. Oravský hrad) leży na wapiennej skale należącej do Pienińskiego Pasa Skalicowego, co jest zgodne z jego geologicznym położeniem w tej strukturze Karpat.

b) Zamek Spiski wznosi się na wzgórzu zbudowanym z trawertynów

✅ Prawda
Zamek Spiski (słow. Spišský hrad) znajduje się na trawertynowym wzgórzu, co czyni go unikalnym geologicznie — potwierdzone w literaturze geologicznej.

c) Zamek Liptowski znajduje się na skałce granitowej, należącej do trzonu krystalicznego Tatr

❌ Fałsz
Zamek Liptowski (Liptovský hrad) leży na wapiennej skale — jest to formacja mezozoiczna, a nie granit trzonu krystalicznego Tatr. Nie znajduje się w obrębie krystalicznego rdzenia Tatr, lecz bardziej na ich przedpolu (Niżne Tatry).

d) Zamek Niedzicki leży na wzgórzu, położonym na wschodnim krańcu Pienin Spiskich

✅ Prawda
Zamek Niedzicki faktycznie leży na wschodnim krańcu Pienin Spiskich, na wapiennej skale nad Dunajcem.

✅ Zdanie błędne to:

c) Zamek Liptowski znajduje się na skałce granitowej, należącej do trzonu krystalicznego Tatr

🔷 Przebieg trasy i mijane szlaki:

1. Wypływ potoku Roztoka – przy Wodogrzmotach Mickiewicza

2. Wejście do Doliny Roztoki → dalej do Dolinie Pięciu Stawów Polskich

3. W okolicach Schroniska w Dolinie Pięciu Stawów mijamy odejścia szlaków:

🧭 Kolejność odejść szlaków na przełęcze (idąc w stronę Zawratu):

1. 🔹 Na Krzyżne – żółty szlak w kierunku Doliny Pańszczycy

2. 🔹 Na Kozi Wierch – czarny szlak, dalej Orla Perć

3. 🔹 Na Kozią Przełęcz – czarny szlak, Orla Perć w przeciwnym kierunku

4. 🔹 Na Szpiglasową Przełęcz – żółty szlak w lewo, w stronę Morskiego Oka

5. 🔹 Na Zawrat – niebieski szlak przez próg Zmarzłego Stawu

🔍 Analiza odpowiedzi:

a) na Krzyżne, na Kozi Wierch, na Kozią Przełęcz, na Szpiglasową Przełęcz

✅ To prawidłowa kolejność w terenie – od wylotu Doliny Roztoki w górę Doliny Pięciu Stawów w stronę Zawratu

b) na Kozi Wierch, na Krzyżne...

❌ Błąd – Krzyżne jest wcześniej niż Kozi Wierch

c) na Kozią Przełęcz, na Szpiglasową...

❌ Nieprawidłowa kolejność – Kozią Przełęcz i Szpiglasową Przełęcz mijamy później

d) na Krzyżne, na Kozi Wierch, na Szpiglasową Przełęcz, na Kozią Przełęcz

❌ Zła końcówka – Szpiglasowa jest wcześniej niż Kozia Przełęcz, patrząc od schroniska

✅ Poprawna odpowiedź:

a) na Krzyżne, na Kozi Wierch, na Kozią Przełęcz, na Szpiglasową Przełęcz

🧭 Kolejność mijanych miejsc (od wylotu doliny):

1. Siwiańskie Turnie – skaliste zbocza przy wlocie do doliny

2. Polana Huciska – miejsce, gdzie kończy się asfalt

3. Brama Kantaka – zwężenie doliny, za Polaną Hucisko

4. Wywierzysko Chochołowskie – duże źródło w pobliżu Trzydniówki

5. Polana pod Jaworki – wyżej w dolinie

6. Trzydniówka – jeszcze wyżej, skrzyżowanie szlaków

7. Wylot Doliny Starorobociańskiej – kilkaset metrów dalej

8. Polana Chochołowska i schronisko

🔍 Analiza odpowiedzi:

a) Początek Ścieżki Nad Reglami, Polanę Hucisko, Zawiesistą, Trzydniówkę

• Zawiesista to część Doliny Kościeliskiej

• ❌ Błąd topograficzny – nie ta dolina

b) Siwiańskie Turnie, Polanę Hucisko, Wywierzysko Chochołowskie, Polanę pod Jaworki

• ✅ Wszystkie miejsca istnieją i są w poprawnej kolejności
  ➡️ ✅ Poprawna odpowiedź

c) Polanę Hucisko, Polanę pod Jaworki, Trzydniówkę, wylot Doliny Starorobociańskiej

• ✅ Wszystkie miejsca są prawdziwe

• ❌ Brakuje początkowego odcinka (Siwiańskie Turnie)
  ➡️ Niepełne – mniej dokładne

d) Siwiańskie Turnie, Polanę Hucisko, Bramę Kantaka, Wywierzysko Chochołowskie

• ✅ Też poprawna sekwencja, choć kończy się wcześniej niż b)
  ➡️ Również możliwa, ale mniej kompletna niż b)

✅ Najpełniejsza i prawdziwa odpowiedź:

b) Siwiańskie Turnie, Polanę Hucisko, Wywierzysko Chochołowskie, Polanę pod Jaworki

Aby odpowiedzieć poprawnie, przeanalizujmy położenie geograficzne każdego z wymienionych punktów względem Doliny Jaworowej (słow. Javorová dolina) w słowackich Tatrach Wysokich.

✅ Dolina Jaworowa – co ją otacza?

Leży po północnej stronie Tatr Wysokich (Słowacja), długa i głęboko wcięta dolina. Nad jej otoczeniem wznoszą się m.in.:

• Jaworowy Szczyt

• Kołowy Szczyt

• Czarny Szczyt

• Jaworowy Róg

• Krzesany Róg

• Lodowy Szczyt

• Nowy Wierch

• Kołowa Czuba

• Mały Lodowy Szczyt

• i inne masywy grani Lodowej, Durnego i Baranich Rogów

🔍 Analiza odpowiedzi:

a) Zielona Czuba, Mały Ostry Szczyt, Czarnogórska Czuba, Świnka

• ❌ Wszystkie te szczyty związane są raczej z rejonem Doliny Cichej, Staroleśnej lub Doliny Złomisk
  ➡️ Nie dotyczą Jaworowej

✅ b) Kozia Turnia, Wielka Kapałkowa Turnia, Nowy Wierch, Czarny Szczyt

• Kozia Turnia – ✔️ w otoczeniu Doliny Jaworowej

• Wielka Kapałkowa Turnia – ✔️ również

• Nowy Wierch – ✔️ nad Doliną Jaworową

• Czarny Szczyt – ✔️ jeden z głównych w otoczeniu doliny
  ➡️ ✅ Wszystko się zgadza

c) Płaczliwa Skała, Papirusowe Turnie, Lodowa Kopa, Turnia nad Polaną

• ❌ Płaczliwa Skała – nad Doliną Białej Wody

• ❌ Lodowa Kopa – rejon Doliny Pięciu Stawów Spiskich

• ❌ Papirusowe Turnie – Staroleśna Dolina
  ➡️ Niepoprawne

d) Jaworowy Róg, Krzesany Róg, Kołowy Szczyt, Murań

• Jaworowy Róg – ✔️

• Krzesany Róg – ✔️

• Kołowy Szczyt – ✔️

• ❌ Murań – znajduje się w Tatrach Bielskich, daleko na wschód, nie nad Doliną Jaworową
  ➡️ ❌ Odpowiedź błędna przez jeden punkt

✅ Poprawna odpowiedź:

b) Kozia Turnia, Wielka Kapałkowa Turnia, Nowy Wierch, Czarny Szczyt

Aby odpowiedzieć poprawnie, musimy przeanalizować trasę magistrali tatrzańskiej na odcinku:

Zielony Staw Kieżmarski → Trzy Studničky

(przebiega przez: Dolinę Kieżmarską, Dolinę Małej Zimnej Wody, Dolinę Staroleśną, Dolinę Mięguszowiecką itd.)

🧭 Trasa przebiega z północnego wschodu na południowy zachód przez słowackie Tatry Wysokie.

🔍 Analiza odpowiedzi:

a) Rakuska Przełęcz, Niżni Wielicki Ogród, Osterwa, Popradzki Staw

• ❌ Rakuska Przełęcz – znajduje się nad Doliną Łomnicką, ale po prawej stronie trasy

• ❌ Niżni Wielicki Ogród – leży po południowej stronie grani (po prawej)
  ➡️ Błędne rozmieszczenie – fałsz

✅ b) Olbrzymi (Obrovský) Wodospad, Jamski Staw, Osterwa

• ✔️ Olbrzymi Wodospad – znajduje się w Dolinie Zimnej Wody, po lewej stronie trasy

• ✔️ Jamski Staw – przed Trzema Studniczkami, po lewej stronie

• ✔️ Osterwa – góruje nad Popradzkim Stawem, po lewej stronie magistrali
  ➡️ ✅ Całość poprawna

c) Osterwa, Niżni Wielicki Ogród, Popradzki Staw, Jamski Staw

• ❌ Niżni Wielicki Ogród – jak wyżej, po prawej stronie trasy
  ➡️ Błędna lokalizacja jednego punktu

d) Osterwa, Olbrzymi (Obrovský) Wodospad, Popradzki Staw, Jamski Staw

• ❌ Olbrzymi Wodospad znajduje się znacznie wcześniej niż Popradzki Staw i Osterwa
  ➡️ Nieprawidłowa kolejność punktów

✅ Poprawna odpowiedź:

b) Olbrzymi (Obrovský) Wodospad, Jamski Staw, Osterwa
✔️ Wszystkie te punkty znajdują się po lewej stronie trasy Zielony Staw Kieżmarski → Trzy Studničky, zgodnie z kierunkiem marszu.

Przeanalizujmy, które potoki rzeczywiście płyną przez Dolinę Mięguszowiecką (słow. Mengusovská dolina) – leżącą po słowackiej stronie Tatr Wysokich, uchodzącą do Doliny Popradzkiej:

🔷 Główne cieki wodne w Dolinie Mięguszowieckiej:

• Mięguszowiecki Potok (słow. Mengusovský potok) – ✅ główny potok doliny

• Hińczowy Potok (odprowadza wody z Wielkiego Hińczowego Stawu) – ✅

• Krupa – ✅ wypływa z Wielkiego Hińczowego Stawu i łączy się z Mięguszowieckim

• Hliński Potok – ✅ dopływa z Doliny Hlińskiej, będącej boczną odnogą

• Wielka Huczawa, Żabi Potok, Złomiskowy, Szatani Potok – ❌ należą do innych dolin (Złomiskowa, Żabia Mięguszowiecka, Dolina Satanów itp.)

🔍 Analiza odpowiedzi:

a) Mięguszowiecki, Zmarzły, Hińczowy, Poprad

• Zmarzły Potok – ❌ nie w tej dolinie (w Dolinie 5 Stawów lub Żabiej)

• Poprad – ❌ to rzeka zbierająca wody z całego systemu, nie płynie przez dolinę bezpośrednio
  ➡️ Niepoprawna

b) Mięguszowiecki, Wielki Złomiskowy, Żabi, Szatani

• Wszystkie oprócz Mięguszowieckiego to inne doliny boczne Tatr Wysokich
  ➡️ Niepoprawna

c) Mięguszowiecki, Wielka Huczawa, Smoczy, Poprad

• Wielka Huczawa, Smoczy Potok – ❌ w Dolinie Złomiskowej / Rysów

• Poprad – ❌ jak wyżej
  ➡️ Niepoprawna

✅ d) Mięguszowiecki, Hliński, Krupa, Hińczowy

• ✔️ Wszystkie te potoki płyną przez Dolinę Mięguszowiecką lub jej boczne odnogi
  ➡️ ✅ To jedyna prawidłowa odpowiedź

✅ Poprawna odpowiedź: d) Mięguszowiecki, Hliński, Krupa, Hińczowy

Przyjrzyjmy się każdemu ze zdań i zweryfikujmy, które elementy rzeczywiście należą do Doliny Kościeliskiej w Tatrach Zachodnich:

🔍 a) Tomanowy Grzbiet, Czarna Turnia, Babi Potok, Zahradziska

• Tomanowy Grzbiet – ✅ tak, w górnym piętrze Doliny Kościeliskiej

• Czarna Turnia – ❌ nie w tej dolinie (bardziej związana z Doliną Starorobociańską)

• Babi Potok – ✅ tak, dopływ Kościeliskiego Potoku

• Zahradziska – ✅ tak, polana w Dolinie Kościeliskiej
  ➡️ ❌ Nieprawidłowe – ze względu na Czarną Turnię

🔍 b) Organy, Wysoka Turnia, Tomanowy Grzbiet, Wolarski Żleb

• Organy – ✅ słynna formacja skalna w Kościeliskiej

• Wysoka Turnia – ✅ tak

• Tomanowy Grzbiet – ✅ tak

• Wolarski Żleb – ✅ tak
  ➡️ ✅ WSZYSTKO się zgadza – zdanie prawdziwe

🔍 c) Dolinka, Babie Nogi, Wysoki Grzbiet, Upłazkowa Turnia, Kamienne

• Dolinka – ❌ brak takiego miejsca w tej dolinie

• Babie Nogi – ❌ nie w Dolinie Kościeliskiej

• Wysoki Grzbiet – ❌ występuje raczej w sąsiednich rejonach

• Upłazkowa Turnia – ✅ tak

• Kamienne – ❌ (jest polana Kamienne w Dolinie Lejowej, nie Kościeliskiej)
  ➡️ ❌ Nieprawidłowe